Waarom goede kwaliteit hooi zo belangrijk is voor konijnen en knaagdieren
Geschreven door dierenarts Loes van Knaagbox
Inleiding
Dat hooi een essentieel onderdeel is van het dieet van konijnen weten we allemaal, maar wist je dat er heel veel verschillen zijn in verschillende soorten hooi? Hooi biedt niet alleen belangrijke voedingsstoffen, maar draagt ook bij aan een goede spijsvertering en het slijten van hun continu groeiende tanden. In deze blog duiken we diep in de wereld van hooi: Bespreken we waarom goede kwaliteit zo belangrijk is, hoe je het kunt herkennen, en wat de verschillen zijn tussen goed en slecht hooi. In deze blog leer je dus hoe je kunt zorgen dat jouw konijnen niets tekortkomen en gezond mogen blijven door de beste keuze te maken in hooi.
Het spijsverteringsstelsel van konijnen en knaagdieren
Voordat ik jullie meer kan vertellen over wat hooi doet in het lichaam van konijnen, is het belangrijk om te weten hoe het spijsverteringsstelsel van het konijn nu precies werkt. Want konijnen zijn planteneters en dat spijsverteringsstelsel ziet er héél anders uit dan dat van de mens, hond of kat.
Mond, tanden en kiezen
Als een konijn begint te eten, komt het voedsel natuurlijk eerst terecht in hun mond. Met hun scherpe snijtanden pakken ze het eten dat ze willen eten op en ze kauwen het helemaal fijn met hun sterke kaken en kiezen. Door goed te kauwen en het hooi te mengen met speeksel, zullen de vezels in het hooi gebroken worden. Maar goed ook, want daardoor kan deze sterke vezel worden verteerd in de rest van het maagdarmkanaal. Soms heeft een konijn geen voortanden, zoals wanneer ze uit medische noodzaak getrokken zijn. Hooi kunnen ze dan nog altijd oppakken met hun lippen en tong en het hele maalproces wordt altijd uitgevoerd door hun sterke kiezen. Konijnen hebben maar 4 snijtanden en 2 kleine stifttandjes, maar een hele mond vol aan kiezen: Een konijn heeft 22 kiezen in zijn mondje staan. Die zie je als baasje eigenlijk nooit, omdat die diep achter in de mond van het konijn liggen. De kiezen zijn steviger en bevatten veel meer groeven van die van een mens, omdat ze optimaal gebouwd zijn om de grove vezels in het hooi te kunnen malen. Grappig om te zeggen, maar een konijn is écht gebouwd om hooi en gras te kunnen verteren.
De maag van konijnen is ook een hele speciale, vergeleken met de maag van mensen. Net zoals bij mensen bevat de maag van konijnen maagzuur. Dit verteringssapje met zeer lage zuurtegraad (pH) helpt bij het doden van schadelijke bacteriën en het afbreken van voedingsstoffen uit het hooi zodat het goed opgenomen kan worden door het lichaam. Het vervelende aan een maag van een konijn is dat het ventiel tussen de slokdarm en de maag, de cardia, iets te goed werkt. Deze maagklep is bij konijnen zó stevig, dat die maar naar één kant open kan: namelijk richting de maag. Dit betekent dat er niets terug kan gaan van de maag naar de slokdarm. Handig zou je denken, dan kan een konijn ook nooit overgeven of oprispingen hebben. Dat klopt! Maar daarom kan een konijn ook nooit boeren. Als er dus gas ophoopt in de maag, kan deze lucht niet ontsnappen door een boertje te laten (zoals wij mensen en een hele hoop andere dieren wel kunnen doen). Als er dus gas in de maag ontstaat, blijft dit in de maag zitten! Overtallig gas in de maag staat ook wel bekend als een gasbuik (ookwel een tympanie genoemd).
Wat zijn de symptomen van een gasbuik bij konijnen?
- Opgezwollen buik
- Zeer veel pijn en ongemak
- Slechte tot geen eetlust
- Een zieke indruk: het konijn verstopt zich in een huisje of hoekje, zit stil en heeft geen interesse in eten.
- Snelle ademhaling van de pijn en stress
Een gasbuik kan veel pijn veroorzaken en zo gevaarlijk zijn dat het zelfs een levensbedreigende situatie kan worden als het niet tijdig wordt behandeld. Een akelige aandoening dus, zo’n gasbuik. Maar hoe komt een konijn er aan? Een gasbuik kan door verschillende factoren ontstaan, en drie belangrijke daarvan zijn:
1. Dieet. Een dieet dat te rijk is aan koolhydraten en te weinig vezels bevat, kan zorgen voor een fermentatie (vergisting) in de maag. Bij deze vergisting ontstaat gas in de maag. Bij andere diersoorten is dat geen probleem, omdat de lucht er via een boertje weer uit kan komen. Maar omdat konijnen niet kunnen boeren, blijft deze lucht in de maag zitten. Een reden te meer om te zorgen voor een goede kwaliteit vezel in het dieet van konijnen, dus dagelijks een onbeperkte portie een goede kwaliteit hooi is essentieel in de maagwerking van je konijn.
2. Stress. Bij konijnen zorg stress voor een vermindering van de kneedbewegingen (motiliteit) van de maag. Omdat de maag minder goed kneedt, is de kans op gasophoping groot.
3. Pijn. Alle aandoeningen die een konijn pijn kunnen doen, zorgen ervoor dat het kneden van het maagdarmstelsel wordt stilgelegd. De maag en darmen zijn normaal gezien altijd in beweging, maar bij pijn valt deze beweging stil. De bacteriën die helpen in de vertering in de maag en de darmen blijven nog wel aan het werk, ze verteren en maken voedingsstoffen en ook wat gas. Normaal gezien is dat geen probleem, want door de beweging van de darm schuift het allemaal netjes door naar achteren. Maar als er gas wordt geproduceerd bij een stille darm, ontstaat natuurlijk gemakkelijk een gasbuik.
De belangrijke rol van hooi in het dieet van konijnen
Hooi is een gedroogde vorm van gras en andere plantaardige materialen die in de weide groeien. Het is een natuurlijke bron van vezels en een essentieel onderdeel in het dieet van een konijn. Hoeveel hooi eet een konijn op een dag? Een gezond konijn eet behoorlijk wat hooi op een dag, ongeveer een hoeveelheid hooi die zo groot is als het konijn zelf! Een konijn eet “zichzelf” dus in hooi weg op een dag, dat is behoorlijk veel!
Om wat dieper in te gaan in de belangrijke functie van hooi, zal ik wat uitleg geven over de verschillende soorten vezels in hooi. In hooi zitten namelijk twee verschillende soorten vezels: onoplosbare vezels en oplosbare vezels. Beide soorten hebben verschillende functies in het verteringsstelsel van je konijn.
- Onoplosbare vezels. Zoals de naam al doet denken, zijn dit vezels die niet oplossen in water en dus ook niet in de darm. Deze vezels worden dus niet door het lichaam van het konijn afgebroken omdat ze grof en stug zijn. Deze vezels zijn dus geen voedingsstoffen, maar zorgen door hun grove vezel dat de maag en de darm goed kan kneden. Zoals we eerder besproken hebben, is het kneden van het maagdarmstelsel bij konijnen heel belangrijk! De onoplosbare vezels worden dus niet “verteerd” maar gebruikt om de darmen goed te laten werken en om een goede structuur aan de keutels te geven. Uiteindelijk poept een konijn deze onoplosbare vezels namelijk gewoon weer uit! Je ziet deze stugge vezels ook vaak terug in de keuteltjes van konijnen en ze geven een goudgele kleur aan de keuteltjes. Een konijn die te weinig van deze onoplosbare vezels binnen krijgt, keutelt vaak met kleine donkere keuteltjes. Deze lange onoplosbare vezels vormen het grootste deel van de vezels in hooi. Deze vezels zijn afkomstig van de wanden van de celletjes in de planten. Voorbeelden van onoplosbare vezels zijn lignine, cellulose en hemicellulose.
Onoplosbare vezels hebben de volgende drie functies:
o Het laten kneden van het maagdarmstelsel (maagdarmmotiliteit): De onoplosbare vezels zorgen voor soepele bewegingen van de maag en de darmen, waardoor de voedselbrij gemakkelijk kan bewegen in het spijsverteringskanaal. Een goede beweging van de darmen is belangrijk om verstoppingen en gasbuiken tegen te gaan.
o Tandslijtage: Omdat de snijtanden en kiezen van konijnen hun hele leven lang continu groeien, is het belangrijk dat ze kauwen op hooi met daarin veel onoplosbare vezels. Deze vezels zijn heel stug, waardoor de tanden en kiezen op een natuurlijke wijze afslijten. Een konijn dat geen of slechte kwaliteit hooi te eten krijgt, is daarom heel gevoelig om tandproblemen op te lopen!
o Goede ontlasting: de stugge vezels in de onoplosbare vezels worden niet opgenomen door het lichaam, maar komen terecht in de ontlasting. De goudbruine kleur van de keutels van een konijn wordt gemaakt door deze vezels. Om plakpoep te voorkomen, is een grote hoeveelheid van goede kwaliteit onoplosbare vezels dus cruciaal!
- Oplosbare vezels. In tegenstelling tot de onoplosbare vezels, zijn de oplosbare vezels wel oplosbaar in water en kunnen ze dus opgenomen worden door de maag en de darmen van een konijn. Als deze vezels in het maagdarmstelsel van een konijn terechtkomen, vormen ze een gelachtige substantie in de darmen. Voorbeelden van oplosbare vezels zijn pectine, gom en een andere vorm van hemicellulose. De oplosbare vezels hebben ook een aantal functies in de spijsvertering van het konijn:
o Energie door fermentatie. In vergelijking met mensen hebben konijnen een veel grotere dikke darm en blinde darm. Deze twee plaatsen in het maagdarmstelsel vormen een belangrijke plek, namelijk de plek waar de goede bacteriën zorgen voor de fermentatie van de oplosbare vezels. De bacteriën breken daar dus de oplosbare vezels af, waardoor vluchtige vetzuren vrijkomen. Deze vetzuren zijn een belangrijke energiebron voor de darmcellen en ze zorgen voor het handhaven van een gezonde darmflora. De goede bacteriën in de dikke en blinde darm van het konijn zorgen dus voor een belangrijk deel van de vertering. Een bijzondere manier van samenwerken, toch? Daarom is het zo belangrijk dat de bacteriële flora van het maagdarmstelsel in orde blijft!
o Waterbalans. Oplosbare vezels helpen bij het reguleren van de waterbalans in de ontlasting. Dit zorgt ervoor dat de ontlasting niet te hard of te zacht is, wat beide problematisch kan zijn konijnen.
o Betere opname van voedingsstoffen. Door het vormen van een gelachtige substantie kunnen de oplosbare vezels helpen bij het vertragen van de opname van voedingsstoffen. Hierdoor voelt het konijn zich langer verzadigd en heeft het een stabiele bloedsuikerspiegel.
Buiten al deze belangrijke functies van hooi is hooi ook een fijne gedragsverrijking voor konijnen. Konijnen zijn namelijk de hele dag bezig met eten en eten zoeken (fourageren). Omdat ze lekker lang en veel kunnen knabbelen aan hooi, houdt dit de konijnen bezig en voorkomt het verveling. Het nabootsen van natuurlijke fourageergedrag is belangrijk voor hun mentale welzijn.
Hoe wordt hooi gemaakt?
Hooi is gedroogd gras, dus de vraag “hoe wordt hooi gemaakt?” lijkt niet zo lastig, toch? Nou, het is eigenlijk best lastig! De boer die het hooi maakt, heeft namelijk een behoorlijke vinger in de pap betreffende de kwaliteit hooi en de bestanddelen ervan. Er zijn veel processen waarin de boer kan bepalen hoe zijn hooi er uit zal zien en zal smaken:
- Zadenmix: Om gras te laten groeien, moeten er allereerst zaadjes worden geplant op een akker. De boer kiest een bepaalde akker en afhankelijk van deze plek, is de bodem rijk aan voedingsstoffen of arm aan voedingsstoffen. Onze boer voor Knaagbox heeft daarom gekozen voor een prachtige bergweide in de Vooralpen van Oostenrijk. Deze grond is ontzettend rijk en zorgt er voor dat een goede kwaliteit gras kan groeien. Ook de zaadmix voor het gras wordt zorgvuldig uitgekozen. Je kunt kiezen voor allemaal dezelfde graszaadjes, hierdoor krijg je allemaal hetzelfde type sprietjes in je hooi. Op zich niets mis mee, maar voor de smakelijkheid niet altijd even lekker. Onze boer voor Knaagbox kiest daarom voor een mix van wel 30 grassoorten en kruiden. Deze soorten worden allemaal door elkaar geplant, waardoor een weelderige weide van grassoorten en kruiden ontstaat in deze Oostenrijkse Vooralpen! Het onderstaande plaatje is een foto van ons Knaagboxgras in Oostenrijk:
- Moment van maaien: Hooi kan op verschillende momenten in het jaar worden gemaaid. Afhankelijk van het seizoen, kan de kwaliteit en de analytische bestanddelen van het hooi wisselen. Hooi dat gemaaid wordt in het late voorjaar, is het meest rijk aan alle vitamines en mineralen. Het is een groen en vers hooi dat heel lekker ruikt en smaakt. Hooi dat gemaaid wordt later in de zomer, bevat veel meer vezels maar is een minder groen en ‘droger’ hooi. Qua vezels dus een goede kwaliteit hooi, maar minder groen, ruikend en lekker voor de konijnen en knaagdieren. Een hele late snit (ver na de zomer) is kwalitatief een heel stuk slechter. De meeste goedkopere pakken hooi zijn gemaaid in deze late snit, om de prijs zo laag mogelijk te houden (maar helaas is de kwaliteit daar dus ook laag). Dit laatste hooi is vaak geel van kleur, heel grof en hard (richting stro) en veel minder smakelijk voor je diertjes. Het Knaagboxhooi wordt in slechts 2 sneden geoogst: het voorjaar en het begin van de zomer. Zo weet je zeker dat je een mooie en lekkere kwaliteit hooi hebt bij Knaagbox
- Manier van drogen: Hooi kan op verschillende manieren gedroogd worden: op het land in de zon of binnen zonder invloed van de zon. Als hooi op het land in de zon wordt gedroogd, zijn er veel invloeden van het weer op de kwaliteit van het hooi. Te veel en te lang zon op het hooi zorgt voor een vermindering van de voedingsstoffen en maakt het hooi ook veel minder smakelijk (en ook geler). Te veel regen in de droogperiode kan er voor zorgen dat het hooi te vochtig wordt waardoor het kan gaan schimmelen. Schimmel is erg gevaarlijk voor je konijnen en knaagdieren! Om de kwaliteit van ons Knaagbox hooi te garanderen, wordt het hooi heel kort op het land gedroogd in de zon en daarna meteen vervoerd naar een grote schuur om binnen te drogen. Hierdoor zorgen we dat er veel meer voedingstoffen, minderalen en vitaminen behouden worden dan bij de normale zongedroogde soorten hooi. Dit is niet alleen gezonder, maar ook véél lekkerder!
- Manier van opslaan: De gedroogde balen hooi worden vaak even op geslagen voordat ze ingepakt worden in zakken in de fabriek. Hier kan nog van alles mis gaan met het hooi! Zo kan er ongedierte in komen of het hooi wordt stoffig of in het ergste geval komt er schimmel in. Ons Knaagboxhooi wordt daarom binnen in schone schuren gedroogd en daarna snel en schoon ingepakt in zakken zodat het netjes schoon blijft. Dit inpakken gebeurt rechtstreeks vanuit de boer, er is dus geen lang transport van het niet-ingepakte hooi nodig (want tijdens het transport kan het hooi ook stoffig of verontreinigd worden). Zo zorgen wij voor een premium kwaliteit hooi!
Waar koop je hooi?
Je kunt hooi direct bij de boer kopen, een groot voordeel is dat dit meestal goedkoop is. Nadelen zijn dat het hooi uit Nederland komt en dus geen rijke voedingsbodem heeft zoals in de Oostenrijkse Vooralpen. Ook weet je van tevoren weinig over de kwaliteit van het hooi, omdat het afhankelijk van de snede en het weer erg kan wisselen. Nog een groot nadeel is dat je het rechtstreeks bij de boer vaak in balen van 30-40 kg moet kopen. Dit vraagt thuis om een grote opslagplek. Ook zit zo’n baal vaak niet netjes verpakt in een plastic verpakking, maar neem je het hooi zo in de baal mee. Als je dit een tijdje moet opslaan thuis, kan dit snel zorgen voor een verslechtering van de kwaliteit!
Hooi is ook te koop in de dierenwinkel en in webwinkels. Het grote voordeel is dat dit hooi verpakt zit in kleine verpakkingen, waardoor je zelf niet veel plek nodig hebt om het te bewaren en de kwaliteit blijft gegarandeerd. Ook zie je precies wat de analyse is van het hooi, want dat staat altijd op de verpakking vermeld.
Hoe herken je een goede kwaliteit hooi?
Kleur
- Goede kwaliteit hooi: Een frisse groene kleur. Dit duidt op een hoog gehalte aan chlorofyl en geeft aan dat het hooi niet te lang in de zon heeft gelegen of te oud is. Hooi dat binnen gedroogd wordt in plaats van in de zon behoud daarom ook beter zijn kleur en smaakstoffen. Knaagboxhooi wordt daarom binnen gedroogd, zo zorgen we dat het hooi heerlijk smaakt en goede voedingsstoffen behoudt!
- Slechte kwaliteit hooi: Een bruine of gele kleur. Hooi met een bruine of gele kleur is te oud en/of is verkeerd bewaard. Omdat het hooi teveel zonlicht heeft gekregen, vermindert de voedingswaarde aanzienlijk! Daarom is een hooi dat binnen gedroogd is (zonder invloed van de zon) van veel betere kwaliteit, de voedingsstoffen blijven veel beter behouden.
Geur
- Goede kwaliteit hooi: Een frisse en lichtzoete geur. Dit wijst op een goede droogtechniek en opslag, waardoor alle voedingsstoffen er nog goed in zijn blijven zitten. Je konijn of knaagdier zal instinctief aangetrokken worden tot een goede geur, waardoor je diertje ook sneller geneigd is om lekker veel hooi te eten (en dat is gezond).
- Slechte kwaliteit hooi: muffe of schimmelige geur. Als het hooi slecht en te vochtig is geoogst, gedroogd of bewaard kan het hooi bederven doordat er schimmel in komt. Schimmel kan ontzettend schadelijk zijn voor je konijn, omdat dit kan leiden tot ademhalingsproblemen of darmproblemen! Een hooi met een muffe of schimmelige geur is dus gevaarlijk voor je konijnen en knaagdieren en mag je niet voeren aan je diertjes.
Structuur
- Goede kwaliteit hooi: droog en knapperig hooi. Hooi moet droog aanvoelen, maar zeker niet breekbaar zijn. Het moet een duidelijke “crunch” hebben. De lange en verse vezels die voor zo’n crunch zorgen, helpen bij de spijsvertering en de tandslijtage.
- Slechte kwaliteit hooi: Te fijn of kruimelig met veel gruis. Bij te fijn en kruimelig hooi is de voedingswaarde en kauwbaarheid slecht. Ook hooi dat heel stug en stekelig is, wordt minder goed geaccepteerd door onze konijnen en knaagdieren, dit kan prikken in het mondje.
Welke soorten hooi zijn er voor konijnen en knaagdieren?
Als je in de winkel of webshop bent om hooi uit te zoeken, zie je verschillende soorten hooi voorbij komen: Timothy hooi, weidehooi, bergweidehooi, kruidenhooi, alfa-alfa hooi (luzerne), en ingekuilde hooisoorten zoals kuilgras of voordroog. Wat is het verschil tussen deze soorten hooi?
- Timothy hooi. Timothy hooi is een grassoort het een hoog vezelgehalte en een laag gehalte aan eiwit en calcium. Voor konijnen met nierproblemen of blaasproblemen is dit een goed hooisoort, wegens het lage calciumgehalte. Timothyhooi bevat slechts één grassoort. Voor gezonde konijnen is het echter belangrijk om een gevarieerd dieet te geven, dit doe je door een hooi te geven dat bestaat uit verschillende grassoorten. Dan kom je dus eerder uit bij een grasmix zoals weidehooi of bergweidehooi.
- Weidehooi. Gewoon bergweidehooi is eigenlijk het “gewone” standaard hooi dat je in Nederland kunt kopen. Dit hooi komt uit de weides in Nederland en daar zijn verschillende soorten kwaliteit in. Dit hooi heeft een laag eiwitgehalte en meestal een hoger calciumgehalte. Als je konijnen of knaagdieren moeilijke hooi-eters zijn, is dit hooi meestal niet smakelijk genoeg voor ze.
- Bergweidehooi. Bergeweide hooi is een hooisoort die geliefd is bij de “moeilijke hooi eters” en de baasjes die op zoek zijn naar een goede kwaliteit hooi voor hun diertjes. Het bergweidehooi, zoals het Knaagbox hooi, is groener van kleur, ruikt frisser en heeft een hoog vezelgehalte. Dit hooi is een mengsel van verschillende grassoorten en kruiden, waardoor je je konijnen en knaagdieren een gevarieerde voeding geeft.
- Kruidenhooi. Kruidenhooi is vaak een weidehooi gecombineerd met een handje aan gedroogde kruiden of bloemen. Vaak is dit daarom een duurder soort hooi. Tip van Knaagbox: maak je eigen kruidenhooi door het bergweidehooi van Knaagbox te combineren met de kruiden, bladeren en bloemen in de maandelijkse Knaagbox! Zo maak je je eigen smakelijke en gezonde kruidenhooi, zonder er te veel voor te betalen.
- Alfa-alfa hooi (luzerne). Luzerne is een hooi dat zeer hoog is in goede kwaliteit eiwitten en calcium. De vezels zijn vaak ook wat korter en zachter, waardoor het gemakkelijk gegeten wordt. Het is aangeraden om luzerne in kleine beetjes bij het dagelijkse dieet te voeren, maar niet als alleenstaande hooisoort (want daarvoor is het calciumgehalte en eiwitgehalte écht te hoog).
- Ingekuilde hooisoorten. Voor paarden en koeien wordt vaak ingekuild hooi gebruikt, zoals voordroog of kuilgras. Vaak is hier ook suiker (melasse) aan toegevoegd waardoor het heel slecht is voor konijnen en knaagdieren! Ze kunnen er zelfs een gasbuik van krijgen, dus pas op en voer dit hooi niet.
Hoe kies je een goede kwaliteit hooi?
Betrouwbare leverancier
Koop hooi bij betrouwbare leveranciers die hun producten goed zaaien, drogen en opslaan. Knaagbox zorgt ervoor dat hun hooi gezaaid, gemaaid, gedroogd en verpakt wordt door één boer. We kennen hem persoonlijk en zorgen samen voor een altijd goede kwaliteit hooi uit Oostenrijk. Weten waar je hooi vandaan komt vinden wij belangrijk, zodat we jullie diertjes de beste kwaliteit kunnen geven.
Inspecteer het hooi
Een goede kwaliteit hooi bevat verschillende gras- en kruidensoorten, ziet er groen en mooi lang uit en ruikt fris. Kies niet voor een geel, grof, gruizig en stug hooi.
Bewaar hooi correct
Zorg ervoor dat je hooi thuis op een droge, koele en donkere plek bewaart om de kwaliteit te behouden.
Bergweidehooi van Knaagbox
Ons hooi van Knaagbox wordt geproduceerd door onze boer Florian in de Oostenrijkse Vooralpen. Florian is een gepassioneerde hooiboer die de hele dag enthousiast kan praten over zijn hooi! Hij zorgt er persoonlijk voor dat het hooi van Knaagbox altijd van goede kwaliteit is en een variatie tot wel 30 soorten grassoorten en kruidensoorten bevat. Hij droogt het hooi binnen in schone hooischuren, waardoor het weer geen invloed heeft op de kwaliteit van ons hooi. Geen regen die het hooi schimmelig kan maken en geen zon die het hooi uitdroogt en geel en stug maakt. Hij verpakt het hooi direct waardoor de kwaliteit gewaarborgd blijft. Jouw konijnen en knaagdieren zullen dus absoluut smullen van dit lekkere en gezonde Knaagboxhooi. Samen met Knaagbox, en boer Florian in de Oostenrijkste Alpen, zorg jij dus voor het aller beste hooi voor je dieren! Een goede voeding draagt bij aan een goede gezondheid, zoals we allemaal weten. Als dierenarts en maker van Knaagbox sta ik voor de beste kwaliteit voor jouw diertjes!
